Mười năm tiếp theo của Ethereum: Từ "máy tính có thể xác minh" đến "quyền sở hữu tài sản trên Internet"

Tác giả: Zhixiong Pan, ChainFeeds

Tại sự kiện Devconnect ARG của Ethereum, Fede - nhà sáng lập LambdaClass - đã có một bài phát biểu đầy cảm xúc và suy ngẫm. Anh từ bỏ lối kể chuyện truyền thống về “máy tính thế giới”, tái định nghĩa Ethereum là “máy tính có thể xác minh đầu tiên trong lịch sử loài người”. Fede cho rằng, chính “tính phản dễ tổn thương” này - không phụ thuộc vào niềm tin, chỉ dựa trên toán học và động lực kinh tế - mới là nền tảng cốt lõi giúp Ethereum xác lập quyền sở hữu tài sản Internet và gánh vác quy mô “nền kinh tế toàn cầu” hàng chục nghìn tỷ đô la.

Tuy nhiên, đây không chỉ là một buổi lễ chúc mừng đơn thuần, mà còn là một hồi chuông cảnh tỉnh chói tai. Trước sự trỗi dậy của các public chain hiệu năng cao như Solana, Fede thẳng thắn cho rằng cộng đồng Ethereum đang đối mặt với nguy cơ “tự mãn mà chết”. Từ việc chỉ trích “đa số L2 thực ra không chạy nổi” và sự phồn vinh giả tạo, đến phê bình trải nghiệm lập trình Solidity “giống như tự bắn vào chân mình”, anh kêu gọi cộng đồng phá vỡ vòng lặp thông tin, khôi phục lại tham vọng và ý chí chiến đấu của “thời kỳ đồ đồng”. Anh trích dẫn câu nói nổi tiếng của cựu CEO Intel để cảnh tỉnh cả hội trường: trong cuộc cạnh tranh công nghệ khốc liệt, “chỉ những kẻ hoang tưởng mới sống sót”.

Từ việc thúc đẩy giới hạn hiệu năng 1 Gigagas, đến xây dựng tầm nhìn kiến trúc Lean Ethereum, Fede dùng những chi tiết kỹ thuật cứng cỏi nhất và cảm xúc chân thành nhất để trình bày cách Ethereum giữ vững vị thế bá chủ trong thập kỷ tới. Đây không chỉ là một lộ trình công nghệ, mà còn là tuyên ngôn chiến đấu chống lại sự tầm thường.

Dưới đây là tinh hoa bài phát biểu.

Diễn giả: Fede (LambdaClass)

Hôm nay tôi muốn nói về thập kỷ tiếp theo của Ethereum: từ “máy tính có thể xác minh” đến “nền kinh tế toàn cầu”.

Định nghĩa cốt lõi: Ethereum là “máy tính có thể xác minh” đầu tiên

Với tôi, Ethereum là một máy tính có thể xác minh (Verifiable Computer).

Tôi chưa bao giờ thực sự thích khái niệm “máy tính thế giới”. Tôi nghĩ AWS hoặc Google mới là “máy tính thế giới” thực sự. Họ có vô số vốn và máy chủ, nhưng bạn phải đặt niềm tin vào họ. Điểm khác biệt lớn nhất của Ethereum là tính có thể xác minh.

Ethereum là máy tính đầu tiên trên thế giới mà bạn không cần phải tin vào bản thân hệ thống tính toán, mà chỉ cần tin vào động lực kinh tế và toán học. Điều này mang lại cho nó lợi thế vượt trội so với AWS hay Google Cloud. Trong các dịch vụ đám mây truyền thống, mọi thứ đều dựa vào niềm tin, mà niềm tin thì có thể bị phá vỡ.

Vài ngày trước tôi thấy trên Twitter có người hack vào Bing, chỉnh sửa danh sách phim. Nếu bạn tìm “top 10 bộ phim”, kết quả là do hacker thay đổi. Trong trường hợp đó, bạn thực chất đang tin vào hacker. Điều này không thể xảy ra với Ethereum, trừ khi toàn bộ mạng lưới bị phá vỡ, nhưng điều đó vô cùng khó vì bạn phải tấn công đồng thời nhiều đội ngũ và nhiều client khác nhau, mà mọi người đều có thể quan sát quá trình tấn công.

Điều này làm cho Ethereum có tính phản dễ tổn thương (Anti-fragile). Dù là Triều Tiên, các quốc gia khác hay hacker cá nhân, mỗi lần thử tấn công thực chất đều làm Ethereum mạnh hơn, vì nó vẫn tiếp tục hoạt động và bảo vệ lượng tài sản khổng lồ.

Những thay đổi do máy tính có thể xác minh mang lại

Máy tính có thể xác minh hiện thực hóa quyền sở hữu tài sản Internet thật sự (Internet Property Rights).

Quyền sở hữu thực sự: Bạn không còn phải click “đồng ý điều khoản” để giao dữ liệu cho các ông lớn công nghệ, mà kiểm soát mọi thứ bằng private key. Private key đáng tin hơn bất cứ điều khoản dịch vụ nào.

Tính trung lập toàn cầu: Lập trình viên Trung Quốc, trader Nga, quỹ Mỹ và người dùng Argentina đều cạnh tranh trên cùng một sân chơi công bằng.

Nền tảng của trí tuệ nhân tạo: Trong thập kỷ tới, chúng ta sẽ token hóa mọi thứ, từ tác phẩm nghệ thuật, đất đai đến AI. Điều này cực kỳ quan trọng. Nếu tương lai vận hành bởi AI, hacker sẽ rất có động cơ để thay đổi tham số AI. Chúng ta cần Ethereum để xác minh AI có hoạt động đúng như mong đợi không.

Hiện trạng & mức độ phù hợp với thị trường sản phẩm (PMF)

Ethereum đã xây dựng được một nền kinh tế trọn vẹn. Hiện tại không chỉ là quy mô 300 tỷ USD, mà còn xử lý lưu lượng giao dịch 3 nghìn tỷ USD mỗi tháng qua stablecoin - gấp ba lần Visa.

Ưu thế lớn nhất của chúng ta so với Visa hay NYSE là khả năng kết hợp (Composability). Tất cả vốn, tài sản, tác phẩm nghệ thuật đều ở cùng một nơi, có thể hoán đổi bất cứ lúc nào. Điều này tạo ra hiệu ứng flywheel. Ở khía cạnh này, Ethereum còn ít phân mảnh hơn thị trường vốn toàn cầu, vì nó hoạt động 24/7.

Mức độ phù hợp với thị trường sản phẩm (PMF) hiện tại của Ethereum có thể tóm tắt:

Tính xác minh phi tập trung/không cần cấp phép.

Quyền riêng tư (chúng ta cần xây dựng tính năng này ở lớp lõi).

Stablecoin (USD có thể lập trình, riêng tư, không biên giới).

Thách thức kỹ thuật: Những vấn đề cần đối mặt

Để tiếp tục chiến thắng trong thập kỷ tới, tôi phải “than phiền” một chút ở góc độ kỹ thuật. Đây là những thách thức tôi thấy:

1. Hiệu năng (Performance)

Chúng tôi (LambdaClass) đang phát triển client Ethrex. Nhóm của tôi vừa thông báo, hiệu năng của chúng tôi chỉ kém Reth 10%. Ngoài Nethermind, Reth, Geth và chúng tôi, đa số client khác đều gặp khó khăn về hiệu năng.

Nếu không tăng yêu cầu phần cứng cho validator, chúng ta khó đạt được hiệu năng cần thiết để cạnh tranh với Solana và các đối thủ khác.

Điều này chạm đến một chủ đề nhạy cảm: Gas Limit (Giới hạn Gas). Ba năm qua chúng ta quyết định không tăng Gas Limit, khiến tốc độ bị chậm lại. Tôi nghĩ chúng ta có thể tăng tốc mà vẫn giữ được tính xác minh. Trước đây điều này là cấm kỵ, nhưng giờ để cạnh tranh, chúng ta phải tăng tốc. Nếu các execution layer khác không theo kịp, chúng ta không thể chờ đợi. Ethereum quan trọng hơn bất kỳ đội ngũ nào.

Tôi cũng đang suy nghĩ: mục tiêu của Ethereum thực sự có phải là để mọi người đều có thể chạy node ở nhà bằng Raspberry Pi 50 USD không? Tôi không chắc. Có lẽ chỉ cần chi phí xác minh đủ thấp (vài nghìn hay vài USD) là đủ, không nhất thiết phải cực kỳ thấp.

2. Khả năng mở rộng (Scalability)

Tôi nghĩ chúng ta nên tăng Gas Limit lên 100 lần. Càng rẻ, càng nhiều người sử dụng. Internet chỉ bùng nổ YouTube khi tốc độ được tăng lên.

Ngoài ra, tôi là fan cuồng của RISC-V, không thích Solidity lắm. Solidity không đại diện cho Ethereum. Dù đóng góp lớn, nhưng nó có nhiều vấn đề. Tôi cho rằng RISC-V nên là tiêu chuẩn mặc định.

Về Layer 2: Thẳng thắn mà nói, đa số stack L2 hiện tại không chạy nổi. Bạn clone codebase về chạy, nó hỏng. Cơ chế khuyến khích hiện tại là “phát coin, mặc kệ, chờ chết”. Nếu bạn tin vào roadmap lấy Rollup làm trung tâm, chúng ta phải làm cho việc vận hành Rollup cực kỳ đơn giản. Chúng tôi đang nỗ lực để Ethrex có thể chạy L2 chỉ với một dòng lệnh.

3. Khả năng tương tác và phi tập trung

Vài ngày trước AWS sập, một số Rollup cũng bị ngừng, quả là tệ. Cộng đồng Solana chế giễu chúng ta, tôi thấy họ có lý. Chúng ta cần tiến tới “Giai đoạn 2 (Stage 2)”, cần các Sequencer phi tập trung, cần Based Rollups (tận dụng lại pipeline L1 để xây L2), và các kỹ thuật như CommitBoost để đạt xác nhận trước (Pre-confirmations).

4. Quyền riêng tư (Privacy)

Tôi từng nhận điện thoại từ luật sư cảnh báo gặp rắc rối lớn, nên tôi rất thấm thía chuyện này. Chúng ta cần ủng hộ mọi nhà phát triển chú trọng quyền riêng tư (như Roman, Alexei, đội Samurai Wallet). Nếu tôi muốn mẹ tôi dùng Ethereum, bà chắc chắn không muốn mọi giao dịch bị cả thế giới nhìn thấy. Hiện tại luật lệ về quyền riêng tư phát triển còn rất mập mờ, chúng ta phải cùng nhau đấu tranh.

5. Bảo mật (Security)

Người duy trì Solidity compiler quá ít, trên GitHub chỉ một hai người. Đây là ngôn ngữ lập trình quan trọng nhất của Ethereum nhưng lại đối mặt rủi ro thiếu nhân lực nghiêm trọng. Cú pháp Solidity đơn giản, nhưng rất dễ tạo lỗ hổng bảo mật. Là người từng dùng hơn 20 ngôn ngữ, tôi thấy viết Solidity như tự bắn vào chân. Chúng ta cần compiler tốt hơn, hoặc giải pháp lâu dài như RISC-V ZKVM.

6. Kỷ nguyên hậu lượng tử (Post-Quantum)

Chúng tôi đang hợp tác với Justin Drake phát triển Lean Ethereum. So với Bitcoin, Ethereum có lợi thế lớn khi áp dụng mật mã hậu lượng tử, vì cho phép nhiều client, cộng đồng cởi mở hơn, dù phải chấp nhận các thay đổi táo bạo.

Thách thức xã hội & văn hóa: Nói không với sự tầm thường

Tôi là fan cuồng của Ethereum, công ty tôi phụ thuộc vào Ethereum, nhưng tôi phải nói thẳng:

Chúng ta phải giữ tinh thần “thời kỳ đồ đồng”: Đừng nghĩ “chúng ta đã thắng, hoặc đang thắng”. Tự mãn sẽ khiến tụt hậu. Nhìn Intel, từng là gã khổng lồ giờ bị NVIDIA, AMD bỏ xa. Chúng ta cần giữ khát vọng và lòng tham vọng.

Phá vỡ lối làm việc khép kín: Khoa học và kỹ thuật cần tranh luận công khai. Những quyết định lớn như EOF (Ethereum Object Format) không nên đưa ra sau cánh cửa đóng kín. Nếu quyết sách ngầm diễn ra, các quốc gia dễ thâm nhập, kiểm soát mạng lưới bằng cách ảnh hưởng các quyết định then chốt (tham khảo vụ OpenBSD).

Học hỏi đối thủ: Tôi tham dự mọi hội nghị Solana Breakpoint, không phải vì tôi ủng hộ Solana, mà vì tôi muốn học đối thủ. Linux thành công là nhờ sao chép điểm mạnh của Solaris rồi mã nguồn mở hóa. Chúng ta cần thái độ như vậy.

Nói không với phòng vang: Chúng ta nên trả tiền cho những người phản biện (Contrarian). Công ty tôi có đối tác luôn phê bình tôi, dù khiến tôi khó chịu nhưng tạo ra vòng phản hồi tốt. Không có văn hóa tốt, không thể có công nghệ tốt lâu dài.

LambdaClass đang làm gì?

Chúng tôi không chỉ “than phiền”, chúng tôi còn thực hành:

Hợp tác với chính phủ ở Mỹ Latinh: Ở Argentina (dự án Sobra), Mexico và Colombia, chúng tôi xây dựng xác thực danh tính on-chain, KYC và cho vay.

Hạ tầng toàn cầu: Xây dựng hệ thống hộ chiếu và quyền tài sản ở châu Phi, Trung Á (như Uzbekistan).

Stack kỹ thuật: Xây dựng Ethrex (L1 client), stack L2 dựa trên SP1 và Zisk, hợp tác với TMI Labs phát triển ZKVM, cùng các dự án AI phi tập trung và quyền riêng tư.

Đối tác: Hợp tác với IRSA (tập đoàn BĐS lớn nhất Argentina) để mở rộng kênh thanh toán.

Phần hỏi đáp (Q&A)

Q: Cảm xúc của bạn thế nào khi Devconnect lần này tổ chức tại Argentina?

Vui. Rất vui. Tôi rất hạnh phúc khi mẹ tôi có mặt ở đây, cuối cùng bà cũng có thể hiểu tôi làm gì. Tôi cũng rất vui khi được cho thế giới thấy chúng tôi đang làm gì.

Q: Theo bạn, hành động quan trọng nhất hiện tại là gì?

Lean Ethereum (Ethereum tinh gọn). Trước đây tôi không quan tâm lắm đến meme “Ultrasound Money”. Nhưng Lean Ethereum giống như một nhà thờ vĩ đại. Khi tôi cùng Justin Drake đi dạo quanh một nhà thờ ở Cambridge, anh ấy hỏi: “Bạn nghĩ 500 năm sau, mọi người nhìn thiết kế Ethereum có giống như nhìn nhà thờ này không?” Tôi trả lời: “Có, và anh là một trong những kiến trúc sư.”

Q: Bạn nghĩ ngưỡng Gas Limit có thể tăng lên bao nhiêu trong thời gian tới?

Nhờ năng lực kỹ thuật tuyệt vời của Nethermind (dù tôi không thích C#), cũng như nỗ lực của chúng tôi và Reth, tôi nghĩ trên server tốt có thể đạt 300-400 Megagas. Vài năm tới, với cải tiến công nghệ, mục tiêu là đạt 1 Gigagas.

Q: Bạn từng tiếp xúc từ chính phủ đến lập trình viên, điểm chung của họ là gì?

Ngay cả những người quyền lực không hiểu rõ Ethereum (hoàng gia, tỷ phú), họ cũng biết đây là “cuộc chơi thật”. Họ tin vào “geek”, vì geek không chỉ bị tiền bạc chi phối. Họ coi Ethereum là người thắng cuộc của tương lai.

Q: Lời khuyên cho những nhà xây dựng trẻ tuổi?

Trước khi tìm được Product Market Fit (PMF), đừng gọi vốn. Tiền chỉ là nhiên liệu, quan hệ và tầm nhìn quan trọng hơn. Hãy làm việc với người có đạo đức, đam mê, muốn tạo tác động tích cực cho xã hội. Làm những điều mà 10 năm sau bạn sẽ tự hào.