Köydeki zengin adam para bastı, sonuçta köydeki herkes fakirleşti, sadece üç kişi zengin oldu. Bir köyde 100 kişi var, her birinin elinde 100 lira var, köyde toplam 10.000 lira var. Köy muhtarı bir mantı dükkanı açtı, bir mantı bir lira, bir gün muhtar gizlice 10.000 lira bastı ama çok zeki davrandı, hemen harcamadı, önce eniştesini ve kuzenini buldu, her birine 3.000 lira borç verdi, parayı iş yapmak için kullanacaklardı, faiz çok düşüktü. Enişte parayı aldı köydeki tüm unları satın aldı, kuzen parayı aldı köydeki tüm iyi arazileri satın aldı. Bir ay sonra köylüler garip bir şey fark etti, mantı iki lira oldu, un üç lira oldu, arazi fiyatı beş katına çıktı.

Herkes kötü enflasyonu eleştiriyor, ama dikkatlice bakarsanız, bu enflasyonda kim para kazanmış? Köy muhtarı 10.000 lira bastı, önce harcadı ve fayda sağladı. Kayınbirader un stokladı, fiyatları tekelleştirip artırdı. Kuzen arazi satın aldı, varlığı değer kazandı, diğer 97 kişinin maaşı artmadı, alım gücü yarıya düştü, işte enflasyonun ilk sırrı bu. Enflasyon, zenginlerden fakirlere doğru bir servet yeniden dağıtımıdır, geç anlayanlardan erken anlayanlara doğru. Ama hikaye henüz bitmedi, köylüler çok kızdı ve muhtardan maaş artışı talep ettiler. Muhtar tamam dedi, herkesin maaşını iki katına çıkaracak. Köylüler bir gün mutlu oldular, ama sonra gözlemlediler ki, mantı dört lira oldu.

Neden? Çünkü işçilik maliyetleri arttı, bu yüzden mantı fiyatları yükselmek zorunda, buna ücret artışı etkili enflasyon denir. Bu sırada, Erkoç çok akıllıydı, 1000 lira faizle borç aldı, yıllık %10, bir inek aldı. Bir yıl sonra inek 2000 liraya yükseldi, 1100 lirayı geri ödedi, net 900 lira kazandı. Erkoç, enflasyonun ikinci sırrını keşfetti, borç enflasyonda erir, varlık satın almak için borç almak en büyük kazananlardır.

Ama yan komşu Zhang Dayı çok yazık oldu, hayatı boyunca biriktirdiği 1000 yuanlık emeklilik parasını yatak altına sakladı, enflasyondan sonra sadece 250 adet baozi alabiliyor, daha önce 1000 adet alabiliyordu, varlığının alım gücü %75 çalındı. Zhang Dayı'nın dersi enflasyonun üçüncü sırrıdır, nakit enflasyonun en büyük mağdurudur, para biriktirmek ise yavaş bir intihardır.

Bu sırada köye bir ekonomist geldi, o da ılımlı enflasyonun iyi bir şey olduğunu söyledi, köydeki insanlar onu dövmek istediler. Ekonomist açıkladı ki, düşünün, eğer enflasyon yoksa, hatta deflasyon varsa, eşyalar giderek daha ucuz hale gelecek, ne olurdu? Herkes eşya almazdı, yarın daha ucuz olacak diye beklerdi, köyün muhtarı da gözleme yapmazdı, sonuçta yarın daha değersiz olacaktı. İkizler de inek beslemeyi bırakırdı, çünkü durduğu yerde değer kazanmazdı, bütün köyün ekonomisi durmaz mıydı? Buna deflasyon sarmalı denir, bu da enflasyonun dördüncü sırrıdır.

%2 ile %3 arasındaki ılımlı enflasyon, tüketimi ve yatırımı teşvik eden ekonominin yağlayıcısıdır. Sıfır enflasyon duraklamadır, negatif enflasyon ise felakettir. Ama köylüler soracak, peki ya kötü enflasyon? Ekonomistler gerçek bir hikaye anlattı, 1923'te Almanya'da para basma makineleri delirdi, sabah bir ekmek almak 100 Markaydı, öğleden sonra 1000 Markaya çıktı. İşçiler maaşlarını alır, eşlerini fabrika kapısında bekletir, parayı alır almaz hemen kaçıp bir şeyler almak için koşar, bir saat gecikirlerse para değersiz hale geliyordu. En çılgın zamanlarda, insanlar ısınmak için banknotları yakıyordu çünkü banknot ahşaptan daha ucuzdu, işte bu kötü enflasyon.

Enflasyonun derecesi nasıl belirlenir? Köyde bir yaşlı Çinli doktor, üç şeyin gözlemlenmesi gerektiğini söyledi: saç kesimi, kira ve domuz eti. Saç kesiminin fiyatının artması, iş gücü maliyetlerinin yükseldiğini gösterir, bu gerçekten enflasyondur. Kiranın artışı, varlık fiyatlarının yükseldiğini gösterir, bu da gerçekten enflasyondur. Domuz etinin fiyatının artması, domuz vebası nedeniyle olabilir, ancak bu mutlaka enflasyon değildir. Ama eğer üçü de artmışsa, kesinlikle enflasyondur. Eğer sadece bir veya iki tanesi artmışsa, bu muhtemelen yapısal enflasyondur.

Hikayenin sonunda, köylüler akıllanmıştı. Wang Fugui, on dönüm arazi almak için borç aldı ve beş yıl sonra toprak sahibi oldu. Li patron, nakit parayı ekipmanla değiştirdi, üretimi genişletti ve para kazandı. Zhao dul kadın, köydeki tek su kuyusunu kiraya verdi, Zhao teyzesi hala para biriktiriyor, beş yıl sonra satın alma gücü sadece %30 kaldı. İşte enflasyonun bize öğrettiği nihai bilgi; enflasyon döneminde, Wang Fugui gibi borç alıp varlık satın almak gerekir, para biriktiren teyzeler gibi değer kaybını beklememek gerekir, üreticilerin fiyat artışından faydalanan olmak, saf tüketicilerin fiyat artışından zarar göreni olmamak gerekir.

Unutmayın, enflasyon bir savaş olmadan kurallara sahiptir. Hükümet, bilişsel bir ganimettir, zenginliktir. Siz yağmacı mısınız yoksa yağmalanan mı, bu oyunun kurallarını anlayıp anlamamanıza bağlıdır. Hükümet neden enflasyonu sever? Çünkü kamu borcunu seyreltir, 100 trilyon borç varsa, enflasyon %50 ise, aslında sadece 50 trilyon geri ödemeniz yeterlidir. Zenginler neden enflasyondan korkmaz? Çünkü onların fiyatlandırma gücü vardır, maliyet %10 artarsa, satış fiyatı %15 artar, kar daha da yüksektir. Sadece maaşlı çalışanlar zarar görenlerdir, maaş artışı asla enflasyonu geride bırakamaz, bu yüzden paranın yeterince yetmediğini hissediyorsunuz.

Son sır, enflasyonun geri dönüşsüz olduğudur. Tarihte hiçbir ülkenin parası uzun vadede değer kazanmadı, hepsi uzun vadede değer kaybetti. 100 yıl önceki bir doların, şimdi sadece üç sentlik alım gücü kaldı. Bu yüzden enflasyonla dans etmeyi öğrenin, enflasyona karşı değil. Enflasyonu kullananlar zengin oldu, enflasyona karşı duranlar ise fakir. İşte bu acımasız dünyanın oyun kuralıdır.