Kinh tế học không phải là tiếng Sao Hỏa: Một bài viết giúp bạn hiểu rõ cách nó vận hành

Nói thật, kinh tế nghe thì phức tạp muốn chết, nhưng thật ra chỉ có hai chữ — cung cầu.

Lý do cốt lõi của kinh tế

Bạn mua một cái bánh mì kẹp, tiền vào túi ông chủ nhà hàng. Ông chủ lấy tiền nhập hàng, nhà cung cấp kiếm được tiền. Nhà cung cấp lại đi mua thứ khác… Thế là cả một chuỗi xoay vòng. Đó chính là kinh tế.

Nghe thì đơn giản, nhưng chuỗi này liên quan đến cá nhân, doanh nghiệp, chính phủ, mỗi bước quyết định sẽ ảnh hưởng đến bước khác. Một người thất nghiệp thì chi tiêu ít đi; doanh nghiệp doanh thu giảm thì không thuê nổi người. Đây không phải sự kiện riêng lẻ, mà là hiệu ứng domino.

Kinh tế có chu kỳ, như sóng vậy

Kinh tế không phải đường thẳng, nó sẽ tăng lên, đạt đỉnh, rồi giảm xuống, sau đó lặp lại. Đó gọi là chu kỳ kinh tế, gồm bốn giai đoạn:

1. Giai đoạn mở rộng — Thị trường sôi động, mọi người tự tin, tỷ lệ thất nghiệp giảm, ai cũng tiêu xài và đầu tư

2. Giai đoạn thịnh vượng — Kinh tế đạt đỉnh, năng lực sản xuất được tận dụng tối đa, nhưng tăng trưởng bắt đầu chậm lại, rủi ro tích tụ

3. Giai đoạn suy thoái — Kỳ vọng xấu đi, chi phí tăng, nhu cầu giảm, lợi nhuận doanh nghiệp lao dốc, chứng khoán sụt mạnh, thất nghiệp tăng vọt

4. Giai đoạn khủng hoảng — Đây là giai đoạn tệ nhất, bi quan lan rộng, doanh nghiệp phá sản, thất nghiệp cực cao, tiền mất giá

Ba loại chu kỳ kinh tế với thời gian khác nhau

Các loại biến động kinh tế kéo dài khác nhau:

• Chu kỳ theo mùa: Vài tháng (ví dụ mùa đông nhu cầu dầu sưởi tăng mạnh)
• Chu kỳ kinh tế: Vài năm đến hơn chục năm (do mất cân bằng cung cầu)
• Chu kỳ cơ cấu: Hàng chục năm (bởi cách mạng công nghệ hoặc thay đổi xã hội)

Ai đang thao túng kinh tế?

Thực ra không ai hoàn toàn thao túng được, nhưng có những yếu tố ảnh hưởng lớn nhất:

Chính sách chính phủ — Thuế, chi tiêu, lãi suất đều do chính phủ và ngân hàng trung ương quyết định, họ có thể “bơm máu” hoặc “dội nước lạnh” vào kinh tế

Lãi suất — Lãi suất thấp, vay tiền rẻ, ai cũng thích vay mua nhà, khởi nghiệp; lãi suất cao, vay đắt đỏ, tiêu dùng và đầu tư giảm

Thương mại quốc tế — Nước nào thiếu gì có thể nhập từ nước khác, cùng nhau phát triển. Nhưng cũng có thể khiến ngành nội địa thất nghiệp

Vi mô vs Vĩ mô, một bên nhìn chi tiết, một bên nhìn tổng thể

Kinh tế vi mô tập trung vào cá nhân, doanh nghiệp, thị trường nhỏ, như “vì sao iPhone lại đắt”, “tại sao có ngày quán ăn ế khách”

Kinh tế vĩ mô nhìn toàn quốc hoặc thế giới, quan tâm đến tổng sản phẩm quốc nội (GDP), tỷ lệ thất nghiệp, lạm phát, tỷ giá — những bức tranh lớn

Ví dụ: vi mô là nhìn một cái cây, vĩ mô là nhìn cả khu rừng.

Ý chính

• Kinh tế là trò chơi cân bằng cung và cầu
• Kinh tế có chu kỳ: tăng, đỉnh, giảm, đáy lặp đi lặp lại
• Chính sách chính phủ, lãi suất, thương mại là ba bàn tay thao túng chính
• Mỗi quyết định đều tạo hiệu ứng gợn sóng lên toàn hệ thống

Kinh tế học thật ra không bí hiểm, nó là nghiên cứu về cách con người sản xuất, trao đổi, tiêu dùng hàng hóa và dịch vụ. Hiểu được những điều này, bạn sẽ nhìn ra nhiều tiêu đề báo và xu hướng thị trường hơn.