khái niệm "linh hồn động vật" trong kinh tế học

Animal spirits (tạm dịch: “tinh thần động vật” – thuật ngữ kinh tế học của John Maynard Keynes) dùng để mô tả ảnh hưởng của hành vi phi lý trí đến nền kinh tế và thị trường tài chính. Thuật ngữ này lần đầu xuất hiện trong tác phẩm năm 1936 của Keynes, “The General Theory of Employment, Interest and Money”, để giải thích lý do nhà đầu tư và người tiêu dùng thường ra quyết định dựa trên cảm xúc, bản năng và tác động xã hội thay vì hoàn toàn dựa vào lý trí. Trong thị trường tiền mã hóa, animal spirits thể hiện rõ qua những biến động tâm lý cực đoan và hành vi nhà đầu tư chuyển nhanh từ sợ hãi sang tham lam, ảnh hưởng mạnh mẽ đến biến động giá và xu hướng thị trường.

Những đặc điểm chính của animal spirits

Các đặc điểm chính của animal spirits trong thị trường tiền mã hóa gồm:

1. Tâm lý đám đông: Nhà đầu tư chạy theo số đông, tạo hiệu ứng bầy đàn dẫn đến bong bóng giá hoặc bán tháo hoảng loạn.
2. Quyết định dựa vào cảm xúc: Sợ hãi và tham lam thay nhau chi phối, khiến nhà đầu tư hành động vượt ngoài phân tích lý trí.
3. Quá tự tin: Nhà đầu tư thường đánh giá quá cao khả năng nhận định thị trường, dẫn đến giao dịch quá mức và rủi ro lớn.
4. Thị trường bị chi phối bởi câu chuyện: Những câu chuyện phổ biến như “giá trị khan hiếm” (scarcity value) hay “sự tham gia của tổ chức” (institutional adoption) có thể tác động mạnh đến tâm lý thị trường.
5. Ám ảnh thua lỗ: Nhà đầu tư cảm nhận thua lỗ mạnh hơn nhiều so với niềm vui khi đạt lợi nhuận tương đương, dẫn đến việc giữ các vị thế thua lỗ một cách phi lý trí.

Sự tồn tại của animal spirits lý giải vì sao thị trường crypto thường lệch khỏi giá trị nền tảng và tại sao phân tích kỹ thuật, nhất là các chỉ báo tâm lý, lại có vai trò đặc biệt trong lĩnh vực này. Trong nhiều trường hợp, tâm lý thị trường dự báo biến động giá ngắn hạn hiệu quả hơn so với các tiến triển kỹ thuật của dự án.

Tác động của animal spirits lên thị trường

Trong lĩnh vực tiền mã hóa, animal spirits có ảnh hưởng sâu rộng:

Tâm lý thị trường thường chi phối mạnh, lấn át các yếu tố nền tảng trong ngắn hạn. Lịch sử giá của Bitcoin và nhiều đồng tiền mã hóa thể hiện rõ các chu kỳ cảm xúc, từ thị trường tăng giá hưng phấn đến thị trường giảm giá tuyệt vọng. Ví dụ, các chu kỳ tăng giá của crypto năm 2017 và 2021 đều đi kèm sự lạc quan cực đoan và quan điểm “lần này sẽ khác”.

Animal spirits cũng lý giải hiện tượng lây lan trong thị trường crypto, khi biến động giá của một tài sản có thể ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường. Chuỗi phản ứng này chủ yếu xuất phát từ sự lan tỏa tâm lý nhà đầu tư hơn là giá trị thực của từng dự án.

Bên cạnh đó, mạng xã hội và nền tảng nhắn tin như Twitter, Reddit, Discord đóng vai trò quan trọng trong việc khuếch đại animal spirits. Các nền tảng này là chất xúc tác cho sự lây lan cảm xúc, thúc đẩy sự hình thành và thay đổi tâm lý thị trường. Những công cụ như Chỉ số Sợ hãi và Tham lam (Fear and Greed Index) được phát triển để lượng hóa chính xác tâm lý này.

Rủi ro và thách thức của animal spirits

Animal spirits trong thị trường tiền mã hóa mang lại nhiều rủi ro lớn:

1. Giá lệch xa giá trị thực: Thị trường bị cảm xúc chi phối dễ hình thành bong bóng giá không bền vững, dẫn đến các đợt điều chỉnh mạnh.
2. Thiên vị quyết định: Nhà đầu tư dễ bị ảnh hưởng bởi hiệu ứng FOMO (sợ bỏ lỡ cơ hội) và FUD (sợ hãi, không chắc chắn và nghi ngờ), dẫn đến quyết định đầu tư thiếu lý trí.
3. Biến động bị khuếch đại: Sự thay đổi tâm lý nhanh chóng tạo ra các biến động giá cực lớn, làm tăng rủi ro hệ thống.
4. Rủi ro thao túng thị trường: Người hiểu tâm lý thị trường có thể lợi dụng ý kiến và sức ảnh hưởng trên mạng xã hội để thao túng giá tài sản.
5. Sự giám sát của cơ quan quản lý: Các cơ quan quản lý ngày càng chú trọng đến hành vi thị trường bị chi phối bởi tâm lý, nhất là các hành vi có thể dẫn tới thao túng thị trường.

Việc nhận diện animal spirits không đồng nghĩa nhà đầu tư nên chỉ dựa vào tâm lý thị trường khi ra quyết định. Thay vào đó, các nhà đầu tư chuyên nghiệp thường kết hợp phân tích cơ bản, phân tích kỹ thuật và phân tích tâm lý, đồng thời áp dụng chiến lược quản trị rủi ro nghiêm ngặt.

Animal spirits là góc nhìn quan trọng giúp lý giải hành vi phi lý trí trong thị trường tiền mã hóa. Dù thị trường tài chính truyền thống cũng chịu ảnh hưởng bởi cảm xúc, đặc điểm giao dịch liên tục 24/7, tính toàn cầu và số hóa cao của tài sản crypto khiến chúng trở thành môi trường lý tưởng để nghiên cứu tâm lý thị trường. Với nhà đầu tư, nhận diện và thích ứng với animal spirits vừa là thách thức vừa là cơ hội, thậm chí có thể là yếu tố quyết định thành công trên thị trường crypto biến động mạnh.