Phân tích chuyên sâu về Uniswap: Từ cơ chế AMM đến lý do vì sao nó thống trị đường đua DEX

Nhắc đến sàn giao dịch phi tập trung (DEX), không thể không nói tới Uniswap. DEX kỳ cựu ra đời năm 2018 này đã vượt qua hàng loạt đối thủ đến sau bằng cách nào? Tất cả nằm ở một khái niệm: Nhà tạo lập thị trường tự động (AMM).

AMM đã giải quyết bài toán thanh khoản DEX như thế nào?

Sàn giao dịch truyền thống dùng sổ lệnh, người mua và bán phải khớp giá mới giao dịch thành công. Nhưng DEX thời kỳ đầu không ai dùng, thanh khoản khan hiếm, muốn giao dịch mà không có đối tác đối ứng — đây chính là tử huyệt của DEX giai đoạn đầu.

Điểm sáng tạo của Uniswap là: Loại bỏ sổ lệnh, thay bằng pool thanh khoản.

Người dùng khóa token vào pool do hợp đồng thông minh quản lý, không cần đợi đối tác, giao dịch trực tiếp với pool. Tỷ lệ token trong pool được xác định bởi công thức — đây chính là lõi của AMM: Công thức tích số không đổi (x × y = k).

Ví dụ: Pool ETH/USDT có 100 ETH và 300,000 USDT. Bạn muốn mua 1 ETH, không phải tìm người bán, mà chỉ cần nạp lượng USDT tương ứng vào pool, pool tự động trả lại ETH cho bạn. Tỷ lệ trong pool thay đổi, giá cho người giao dịch tiếp theo cũng thay — tạo nên cơ chế định giá tự động.

Các phiên bản Uniswap tiết lộ điều gì?

Thời kỳ V1 (2018): Chỉ giao dịch ERC-20 với ETH, ETH bắt buộc làm trung gian, khá bất tiện.

Bước ngoặt V2 (2020): Giao dịch bất kỳ cặp ERC-20 nào với nhau, phí Gas giảm mạnh, ra mắt hoán đổi tức thì. Đây mới là phiên bản bùng nổ thực sự.

Tiến hóa V3 (hiện tại): Nhà cung cấp thanh khoản được phép thiết lập khoảng giá tùy chỉnh. Trước đây LP phải rải vốn trên dải giá từ 0 đến ∞, hiệu quả vốn rất thấp. V3 cho phép bạn chỉ cung cấp thanh khoản tại vùng giá 1,000-5,000 USD, cùng số vốn nhưng kiếm được nhiều phí hơn — đây là cuộc cách mạng về hiệu quả vốn.

Vì sao LP sẵn sàng khóa tiền vào pool?

Phí giao dịch trên Uniswap khoảng 0.3%. Bạn cung cấp thanh khoản sẽ được chia phần phí này theo tỷ lệ. Phí giao dịch từ 1,000 người dùng sẽ được chia cho tất cả LP.

Nghe có vẻ hấp dẫn, nhưng có rủi ro: Tổn thất tạm thời (IL). Nếu giá hai token bạn cung cấp biến động quá mạnh, lợi nhuận có thể bị ảnh hưởng. Ví dụ bạn cung cấp ETH và stablecoin với tỷ lệ bằng nhau, ETH tăng giá gấp đôi, tài sản bạn nhận về lại ít giá trị hơn — đó là IL.

Thực hành: 5 bước giao dịch trên Uniswap

1. Kết nối ví với Uniswap.org
2. Chọn hai token muốn giao dịch
3. Nhập số lượng, nền tảng tự động tính số token bạn nhận được
4. Nhấn hoán đổi, xác nhận phí Gas
5. Giao dịch on-chain hoàn tất trong tích tắc, token về ví

Không KYC, không tài khoản ngân hàng, hoàn toàn tự chủ — đây là điểm bán hàng lớn nhất của DEX.

Uniswap có ý nghĩa gì với DeFi?

Tóm lại: Uniswap chứng minh hạ tầng tài chính không cần xin phép là khả thi.

Trước Uniswap, DeFi vẫn còn nhỏ lẻ. Nhờ cơ chế AMM, Uniswap đã giải quyết cùng lúc hai vấn đề lớn là thanh khoản và định giá, cho phép bất cứ token nào cũng có thể niêm yết giao dịch. Các sản phẩm vay, đòn bẩy, phái sinh sau này hầu như đều xây dựng trên nền tảng thanh khoản của DEX.

Token UNI ra mắt năm 2020, cho phép holder bỏ phiếu quyết định hướng phát triển giao thức. Điều này cũng khởi xướng làn sóng DAO.

Đừng quên rủi ro

• Phí Gas cao: Khi Ethereum tắc nghẽn, phí giao dịch có thể lên đến hàng chục đô la
• Tổn thất tạm thời: LP cần biết cách phòng ngừa
• Rủi ro hợp đồng thông minh: Dù Uniswap đã được kiểm toán, nhưng smart contract luôn có khả năng bị hack
• Trượt giá: Giao dịch lớn sẽ ảnh hưởng giá rõ rệt

Uniswap không hoàn hảo, nhưng nó đã mở ra một cánh cửa. Hiện có hơn 100 DEX AMM đang hoạt động, tất cả đều đứng trên vai Uniswap.